Erindi til Umboðsmanns Alþingis er svohljóðandi;

Í svari Seðlabankans til Umboðsmanns Alþingis dags. 30. ágúst 2011 kemur fram augljós misskilningur á því sem við er átt með kvörtun Hagsmunasamtaka heimilanna til Umboðsmanns. Í svarinu er fallist á að í meginreglu laga nr. 38/2001 um verðtryggingu lánsfjár er rætt um greiðslur en reglur Seðlabankans nr. 492/2001 kveði á um verðbættan höfuðstól. Viðurkennt er að greiðslur annars vegar og höfuðstóll hins vegar þýði ekki það sama. Telur bankinn að efnislega sé ekki munur á þessum atriðum og bendir á að lögmætisregla stjórnsýsluréttarins feli það ekki í sér að mismunandi orðaval leiði sjálfkrafa til þess að reglu skorti lagastoð heldur verði að líta til þess hvort reglur stjórnvalds leiði til efnislega sömu niðurstöðu. Færir Seðlabankinn rök fyrir því að efnislega sama niðurstaða leiði af báðum þessum reglum og notar til þess ákveðna reikniaðferð sem sýnir fram á það að A*B gefi sömu niðurstöðu og B*A. Þessi niðurstaða Seðlabankans er bersýnilega mjög mikil einföldun og gefur til kynna röng efnistök, þ.e.a.s. ekki er tekið á þeim þætti sem samtökin eru að gera athugasemd við. Aðferðin sem samtökin eru að gagnrýna og telja að skorti lagastoð fyrir var einungis heimil á stuttu tímabili sem bráðabirgðaaðgerð í óðaverðbólgu. Aðferðin er sú að bæta áföllnum verðbótum á höfuðstól lánsins í stað þess að taka þær inn í mánaðargreiðsluna að fullu og staðgreiða þær.

Í fyrsta lagi er sú aðgerð að staðgreiða verðbætur með hverri greiðslu allt önnur aðgerð en að flytja verðbæturnar á höfuðstólinn og greiða þær síðar á lánstímanum. Í annan stað felur verðtrygging höfuðstóls það í sér með þeirri aðferðarfræði sem beitt er, að veitt er nýtt lán í hvert og eitt skipti sem sú aðgerð er framkvæmd. Lánið kæmi ekki til ef verðbæturnar væru staðgreiddar. Í þriðja lagi er heildarkrónutalan sem greidd er umtalsvert hærri en ef verðbætur eru staðgreiddar. Höfuðstólsfærsla verðbóta, með nýju láni mánaðarlega, felur því augljóslega í sér efnislega aðra niðurstöðu en staðgreiðsla verðbóta með hverri afborgun.

Helsta röksemd bankans fyrir því að um efnislega sömu niðurstöðu sé að ræða er að með núvirðingu greiðslunnar sem innt er síðar á lánstímanum sé heildarútkoman sú sama. Greiddar eru fleiri en verðminni krónur síðar sem eru jafnverðmætar og færri en verðmeiri krónur fyrr á lánstímanum.  Ef það er gefið að raunin sé sú að raunvirði greiðslunnar sé það sama með núvirðingu, þá getur það haft töluverð áhrif fyrir skuldara hvenær greitt er ef launavísitala er önnur en neysluvísitala. Hækki neysluvísitala (verðtryggingarvísitala) um 100% en launavísitala um 50% skiptir það miklu máli fyrir lántakann að greiða sem mest af láninu fyrr á lánstímanum. Þetta felur í sér að raunvinnutímar þess sem greiðir til þess að eiga fyrir greiðslu síðar þurfa að vera mun fleiri og fyrr ef þessi munur er á þróun vísitalnanna. Minna má á að verðtrygging lána og launa hélst í hendur fyrst eftir gildistöku Ólafslaga en vísitölutenging launa var afnumin árið 1983. Ljóst er að efnislega sama niðurstaða er alls ekki hin sama fyrir lántakann að færa verðbætur á höfuðstól fremur en að staðgreiða þær þegar vísitöluþróun lána og launa helst ekki í hendur. Að tala um að um sé að ræða efnislega sömu niðurstöðu við höfuðstólsfærslu verðbóta eða staðgreiðslu er því bersýnilega röng staðhæfing hjá Seðlabankanum. Þá geta skattasjónarmið ekki komið í stað lögmætisreglunnar. Reglurnar fá ekki lagastoð við það að það kunni að vera skattalegt hagræði fyrir framteljendur að sjá hver sé uppreiknaður höfuðstóll. Annað hvort er lagastoðin til staðar eða ekki.

Seðlabankinn tilfærir í svari sínu tvær leiðir til þess að reikna út verðbætur. Önnur leiðin felur í sér að afborgun og vextir eru verðbættar en hin leiðin felur í sér að höfuðstóll er verðbættur og vextir og afborgun eru reiknuð út frá slíkum verðbættum höfuðstól. Báðar leiðirnar leiði til nákvæmlega sömu niðurstöðu, semsagt að A*B gefi sömu niðurstöðu og B*A. Heldur bankinn því fram að lögin um vexti og verðtryggingu annars vegar og reglur seðlabankans hins vegar fjalli um þessar tvær leiðir. Þessari skýringu bankans er hafnað. Lögin gera ráð fyrir staðgreiðslu verðbótanna, þ.e. á hverjum gjalddaga lánsins eru gjaldfallnar verðbætur greiddar með einni greiðslu sem felur í sér greiðslu á öllum áföllnum verðbótum á lánið. Báðar fyrrgreindar leiðir Seðlabankans miða hins vegar við það að verðbætur eru færðar á höfuðstól og dreifðar á allan lánstímann, sbr. reikniregla í reglum 492/2001. Eru leiðirnar tvær mismunandi aðferðir til þess að reikna greiðslur í hvert og eitt sinn þegar svo háttar til. Ef þessi skýring Seðlabankans væri rétt þá hefði ekki þurft að hafa sérstök bráðabirgðaákvæði í Ólafslögum sem heimiluðu að verðbótum væri dreift á lánstímann með nýju láni. Það að lagabókstafnum sé fylgt og verðbæturnar verði staðgreiddar leiðir til breytinga á lánasamningnum frá því sem Seðlabankinn heldur fram og því felur það í sér aðra efnislega niðurstöðu fyrir hann.  Heildarkostnaður við lántöku er lægri með þeirri aðferð sem Hagsmunasamtök heimilanna telja vera réttu leiðina samkvæmt lögum. Með þeirri leið eykst greiðslubyrði tímabundið en eignamyndun lántaka eykst, hún hefst við fyrstu greiðslu. Þá  eykst  veðrými fasteigna sem tryggðar eru með vísitölutengdu láni og mögulega aukast skatttekjur ríkisins þar sem skuldasöfnun er minni og hrein eign því meiri. Öll þessi atriði leiða til efnislega annarrar niðurstöðu fyrir skuldarann, heldur en þegar verðbætur eru færðar á höfuðstólinn.

Viðbót við þetta erindi verður sent á rafrænu formi í útreikningaskjali sem skýrir frekar þann mismun er hér um ræðir og gerir samanburð á mismunandi lánaformum þar sem aðferðarfræði sú sem HH  heldur fram að hafi verið vilji löggjafans er útskýrð nánar í tölum

Fylgiskjal með raunverulegu láni til skýringar