Hvað eru “vaxtamálin”?

Vaxtamálin er samheiti sem má segja sem svo að nái yfir málaferli sem hafa staðið yfir um nokkra hríð um lögmæti skilmála um breytilega vexti í lánum neytenda á Íslandi.

Hvert er helsta álitaefnið?

Neytendur og samtök þeirra sem standa að málunum telja að í all flestum tilvikum séu þeir skilmálar sem kveða á um breytilega vexti í neytendalánum og fasteignalánum til neytenda ekki í samræmi við lög og reglur. Í einfölduðu máli standist skilmálarnir ekki þær kröfur sem verður að gera um skýrleika, aðgengileika, hlutlægni og sannreynanleika, svo neytendur geti áttað sig á þýðingu þeirra og þar með umfangi þeirra fjárhagslegu skuldbindinga sem þeir gangast undir þegar þeir taka lán.

Ásgeir Jónsson seðlabankastjóri hefur svo sannarlega komið með ferskan andblæ inn í æðstu stjórn peningamála hér á landi eftir að hann tók við embættinu. Engu að síður hefur verið nokkuð erfitt að lesa úr yfirlýsingum hans skýra afstöðu með eða móti verðtryggingu lána til neytenda. Þó er ljóst að Ásgeir er vel meðvitaður um andúð þorra almennings á verðtryggingunni.

Í viðtali í Viðskiptablaðinu 1. júlí sl. sagðist Ásgeir “vona að við séum að komast á þann stað núna að sá árangur sem við höfum náð í bar­áttunni við verð­bólgu leiði til þess að [óverðtryggð] nafn­vaxta­lán geti tekið við” af verðtryggðum lánum. Hann sagðist þó sjá fyrir sér að það gerðist með náttúrulegum hætti, en sæi samt ekki tilganginn með því að banna verðtryggð lán. Þessi ummæli hafa vakið furðu margra, þar á meðal Hagsmunasamtaka heimilanna, og vakið ýmsar spurningar.

Veit seðlabankastjóri ekki að verðtryggð lán flokkast sem lán með neikvæðri afborgun (e. negative amortisation) eða að vegna neytendaverndarsjónarmiða eru lán sem hafa slíka eiginleika bönnuð í 25 ríkjum Bandaríkjanna og þarlendar stofnanir og félagasamtök hafa varað sérstaklega við þeim? Veit seðlabankastjóri ekki að lán með slíka eiginleika eru einnig bönnuð í mörgum Evrópulöndum? Telur seðlabankastjóri þessar aðgerðir stjórnvalda þeirra ríkja vera tilgangslausar?

Veit seðlabankastjóri ekki að verðtryggð lán auka hættuna á fjármálalegum óstöðugleika með því að auka hlutfall spákaupmennskulántakenda (e. speculative borrowers)?

Veit seðlabankastjóri ekki að verðtrygging lána heimilanna þvælist fyrir peningastefnu seðlabankans og gerir honum þannig erfiðara að ná verðbólgumarkmiði sínu? Veit seðlabankastjóri ekki að þetta knýr seðlabankann til þess að beita stýrivaxtatæki sínu af meiri hörku en ella sem leiðir til hærra og óstöðugra vaxtastigs en ef lán heimilanna væru almennt óverðtryggð?

Veit seðlabankastjóri ekki að hærra og óstöðugra vaxtastig vegna útbreiðslu verðtryggðra lána ýtir undir vaxtamunarviðskipti og gjaldeyrisbólur sem gera gengi krónunnar óstöðugra en ella? Veit hann ekki að vegna mikils vægis innfluttra vara í vísitölu neysluverðs leiðir óstöðugra gengi til óstöðugri verðbólgu og gerir seðlabankanum erfiðara en ella að hemja slíkar sveiflur?

Veit seðlabankastjóri ekki að verðtrygging ýtir undir útlánagetu banka og eykur þannig peningamagn í umferð sem myndar vítahring víxlverkunar verðbólgu og peningalegrar þenslu?

Hagsmunasamtök heimilanna telja reyndar að seðlabankastjóri viti flest af því sem hér hefur verið rakið og hafa því óskað eftir fundi með honum til að ræða nánar um skaðleg áhrif verðtryggingar á heimilin og hagkerfið.

Hagsmunasamtök heimilanna harma rangfærslur í Silfrinu og senda því frá sér eftirfarandi yfirlýsingu.

Helga Guðrún Jónasdóttir, frambjóðandi til embættis formanns VR, var gestur í Silfrinu á RÚV í gær, sunnudaginn 28. febrúar. Þar hélt frambjóðandinn því fram að það væri rangt að stjórn Lífeyrissjóðs verzlunarmanna hefði gerst brotleg við lög með því að ákveða að hækka breytilega vexti verðtryggðra sjóðfélagalána í maí 2019.

Hið rétta er að með því að taka sér geðþóttavald til að hækka vexti sjóðfélagalána umfram það viðmið sem lá þeim til grundvallar, braut stjórn Lífeyrissjóðs verzlunarmanna gegn lögum um neytendalán og réttindum sjóðfélaga sinna, sem eru margir hverjir félagsmenn í Hagsmunasamtökum heimilanna. Á vettvangi samtakanna varð strax ljóst að ákvörðunin væri í andstöðu við lög um neytendalán og var því komið á framfæri við Ragnar Þór Ingólfsson formann VR, ásamt því að beina formlegri kvörtun til Neytendastofu yfir hækkuninni og þeim skilmálum sem hún byggðist á.

Með ákvörðun nr. 59/2019 dags. 19. desember 2019 komst Neytendastofa að þeirri niðurstöðu að Lífeyrissjóður verzlunarmanna hefði brotið gegn nánar tilgreindum ákvæðum laga um neytendalán og tók þannig undir kvörtun Hagsmunasamtaka heimilanna. Lífeyrissjóðurinn áfrýjaði þeirri ákvörðun ekki heldur kaus að una henni, leiðrétta vextina og endurgreiða þá vexti sem höfðu verið ofteknir af sjóðfélögum frá því að hækkunin kom til framkvæmdar. Þannig viðurkenndi stjórn lífeyrissjóðsins að hækkunin hefði verið andstæð lögum, eins og samtökin byggðu kvörtun sína á.

Hagsmunasamtök heimilanna harma ofangreindar rangfærslur og gagnrýna slíkan málflutning, sem gengur gegn lögbundnum réttindum neytenda og er til þess fallinn að gera lítið úr því mikilvæga starfi sem er unnið á vettvangi samtakanna til að verja þau réttindi. Að mati samtakanna fara hagsmunir félagsmanna þeirra, félagsmanna í VR, sem og neytenda almennt, algjörlega saman þegar kemur að vörnum gegn því að auknar álögur séu lagðar á heimili þeirra með geðþóttaákvörðunum sem brjóta í bága við gildandi lög í landinu. Það skýtur því óneitanlega skökku við að frambjóðandi til embættis formanns slíkra samtaka skuli tala gegn réttindum félagsmanna með þessum hætti.

Það er afar mikilvægt að allir sem bjóða sig fram til að gegna störfum í þágu almennings, gæti þess í hvívetna að byggja málflutning sinn á réttum upplýsingum og staðreyndum.

Hagsmunasamtök heimilanna

Fréttatilkynning

Neytendastofa hefur komist að þeirri niðurstöðu með ákvörðun sinni að vaxtahækkun Arion banka á tilteknum flokki húsnæðislána hafi brotið gegn neytendaverndarlögum. Ákvörðunin á rætur að rekja til kvörtunar Hagsmunasamtaka heimilanna fyrir hönd félagsmanns sem ofgreiddi vexti af tveimur húsnæðislánum í rúm fjögur ár, frá því að Arion banki hækkaði þá í apríl 2015. Sjá niðurstöðu hér.

Fréttatilkynning

Nýlega hafa bæði varaseðlabankastjóri og Húsnæðis- og mannvirkjastofnun talið ástæðu til að vara við því að breytilegir vextir óverðtryggðra lána geti hækkað. Rétt eins og það sé ekki augljóst hvað orðið “breytilegir” þýðir eða neytendur geri sér ekki grein fyrir því að slíkar breytingar geti orðið bæði til hækkunar og lækkunar.

Neytendastofa hefur ítrekað staðfest að ýmsar útgáfur lánaskilmála um breytilega vexti brjóti í bága við lög um neytendalán og vaxtahækkanir á grundvelli þeirra hafi því verið ólögmætar.